İşletmeler açısından Lojistik süreçleri değerlendirilirken temel olarak 4 başlık altında inceleyebiliriz. Bunlar; Tedarik Lojistiği, Üretim Lojistiği, Dağıtım Lojistiği ve Geri Dönüş Lojistiği yani Ters Lojistik.* Üretim yapan işletmeler; bu dört ayrı süreçte ürünlerini hazır hale getirerek satışını gerçekleştirirken Tersine Lojistiği anlayabilmek için de öncesinde gerçekleşen diğer aşamaları bilmek gereklidir.

İlk aşamada üretim için gerekli olan ham madde ve malzemelerin tedarikçilerden alınarak üretim tesislerine ya da üretimde kullanılmak üzere depoya taşınması Tedarik Lojistiğidir. Bu aşama tamamı ile üretim öncesinde gerçekleşir ve lojistiğin; taşıma, tasarım , geliştirme, imalat  ve üretim ile ilgilenen koludur.**

Üretim lojistiği olarak adlandırdığımız ikinci kısım ise daha çok endüstriyel işletmelerde kullanılan ve ürünlerin üretim hattında ki işlemleri bittikten sonra; depolanması gerekiyorsa depolanması, diğer durumlarda ise dağıtım ve ilgili yerlere ulaştırılması sürecidir. Bir başka deyişle nihai malların stoklandıktan sonra tüketicilerin kullanımına sunulacağı yerlere ulaşmasıdır. Ayrıca üretim hatları arasında gerçekleşen yatay ve dikey hareketlerde Üretim Lojistiğinin önemli bir bölümüdür.

Günümüzde ürünlerin çok az bir kısmı üretildikleri yerde tüketilmektedir. Bu nedenle ürünlerin talebin oluştuğu noktalara farklı yollarla hareketi söz konusudur. Bu noktada karşımıza çıkan dağıtım kavramı ürünlerin son kullanıcıya ulaşana kadar geçirmiş olduğu bütün safhaları ifade eder. Dağıtım Lojistiği; tüketiciye ulaşana kadar geçen bu süreçte ürünlere; yer, zaman, bilgi ve mülkiyet faydası sağlar. Kısacası bu süreç malların tüketiciye ulaşana kadar  karşılaştığı bütün aşamaları içerir.

Firmalar açısından lojistik süreçlere çok kısa bir şekilde değindikten sonra asıl konumuza geri dönebiliriz.

Tersine Lojistik Nedir

Tersine Lojistik en basit şekliyle ürünlerin satıcı firmalara geri dönüşü olarak söylenebilir. Ama bu nokta da ürün çeşitliliğini göz önünde bulundurduğumuzda her ürün grubu için bu işleyişin aynı şekilde gerçekleştiğini söylemek doğru olmaz. Kaldı ki sadece hatalı ya da tüketici tarafından kabul görmeyen ürünlerin değil; miadını doldurmuş ya da atıl kalmış artık kullanılmayan ürünlerinde geri dönüşümü bu noktada incelenen bir diğer konudur.

Tedarik Zinciri Yöneten  Profesyoneller Konseyi Tersine Lojistiği; Ham maddelerin, halen süreçte bulunan envanterlerin, bitmiş malların ve bunlar hakkındaki bilginin tüketim noktasından üretim noktasına tekrar değer elde etme veya düzgün bir şekilde elden çıkarma amacıyla verimli ve maliyet avantajlı akışını planlama, yürütme ve kontrol etme süreci olarak tanımlamaktadır. Bu açıdan baktığımız da geri dönüşümü hem perakendeciler hem de üreticiler açısından değerlendirmek gerekir.

Geri Dönüş Lojistiği bu denli önemli bir konu olmasına rağmen firmalar genellikle en başta saydığım üç sürece daha fazla ehemmiyet vermekteler. Halbuki Müşteri Memnuniyeti açısından değerlendirdiğimizde Tersine Lojistiğe önem veren ve bu konu da müşterilerine çabucak geri dönüş yapabilen firmalar tüketiciler tarafından daha fazla benimsenmektedirler.

Bu noktada üretilen ürünlerin kalitesi ve fiyatı dikkate alınması gereken faktörler olarak değerlendirilebilir. Tüketiciler ucuza aldıkları ürünlerde bir sorun  olduğunda çoğu zaman geri dönüş yapmazken, fiyat ve ürüne olan beklenti arttıkça bu geri dönüşümler oldukça fazlalaşmaktadır. Bu nedenle Tersine Lojistik bazı sektörlerde oldukça önemliyken bazı sektörlerde bu kadar önemli olmaya biliyor. Ama bu durum Tersine Lojistiğin gittikçe artan önemini ve gelişimini göz ardı etmemize yeterli değil. Bu gün ABD’de ki Tersine Lojistik maliyetlerinin, toplam ABD gayrisafi milli hasılasına oranı %0.5 civarında. Bu bile tek başına Tersine Lojistiğin hiç de azımsanmayacak bir paya sahip olduğunun göstergesi.

Günümüzde internet ve internet teknolojilerinin hızla gelişmesiyle birlikte firmalar ürünleri çok farklı kitlelere ve pazarlara sunabilmekteler. İnternet üzerinden yapılan satışlarda müşteri ürüne dokunamadığı için; ürün eline ulaştığında ya beklediği gibi gelmediğinden ya da bir hatasından ötürü üründen memnun kalmayınca; ürünü iade etmesi de bir Tersine Lojistik işlemidir.

Ürünle alakalı bir çok durum ya da sonrasında meydana gelebilecek başka faktörler dolayısıyla da Tersine Lojistiğe ihtiyaç duyulabilir. Bir ürünün satıldıktan sonra tamir için geri gönderilmesi ya da iade edilmek istenen ürünün denetlenmesi için servise gönderilmesi ve ya da üretimin bir aşamasında yapılan hatanın düzeltilmesi için ürün geriye dönebilir. Bazen üretilen otomobillerin bazı serileri bile ufak dahi olsa bazı hatalar yüzünden topluca geri çağırılabilmektedir. Otomotiv gibi büyük bir sektör de bile geri çağırılan otomobillerin üretici firmalara büyük bir lojistik maliyet yüklediği göz ardı edilemez. Beyaz eşya gibi sektörlerde görülen eski ürünleri alıp yenisiyle değiştirme de bir tersine lojistik uygulamasıdır.

Bu gün bir üretici ya da perakendecinin piyasaya sürdüğü ürünün %10’a yakını geri dönmekte, katalog ya da çarşıdan yapılan alışverişlerde %35 oranında ürün geri dönüşümü gerçekleşmekte. E-ticaret siteleri bile varlıklarını devam ettirebilmek için tüketicilerine koşulsuz iade garantisi sunuyor. İşte bütün bu açılardan değerlendirdiğimizde Tersine Lojistiğin önemini bir kez daha görüyoruz.

*Mau MARKUS, Logistik:Mit Übungsaufgaben-Köln

*Dünyada ve Türkiye’de Lojistik sektörünün Gelişmi-İTO yayınları- O.Z. Orhan